Phishing email là gì?

Phishing email là gì? Phishing email (hay email lừa đảo) là một hình thức tấn công mạng được thiết kế để đánh lừa người dùng nhằm đánh cắp thông tin cá nhân nhạy cảm như mật khẩu, thông tin tài khoản ngân hàng, số thẻ tín dụng hoặc cài đặt phần mềm độc hại vào máy tính nạn nhân. Thuật ngữ "phishing" xuất phát từ sự tương đồng với việc "câu cá" - kẻ tấn công "thả mồi" và chờ đợi nạn nhân "cắn câu".

Phishing email (hay email lừa đảo) là một hình thức tấn công mạng được thiết kế để đánh lừa người dùng

Mục tiêu chính của kẻ tấn công khi sử dụng phishing email là đánh lừa người nhận tin rằng họ đang tương tác với một tổ chức hợp pháp, đáng tin cậy. Kẻ tấn công thường mạo danh các ngân hàng, công ty công nghệ lớn, mạng xã hội phổ biến hoặc thậm chí đồng nghiệp và người quen của nạn nhân. Mục đích cuối cùng có thể là:

• Đánh cắp thông tin đăng nhập và mật khẩu
• Lấy cắp dữ liệu cá nhân để thực hiện hành vi trộm cắp danh tính
• Lừa đảo chuyển tiền
• Cài đặt mã độc, phần mềm gián điệp hoặc ransomware
• Xâm nhập vào hệ thống mạng doanh nghiệp

Phishing email đặc biệt nguy hiểm vì chúng khai thác yếu tố tâm lý con người hơn là lỗ hổng kỹ thuật. Kẻ tấn công thường tạo cảm giác khẩn cấp, sợ hãi hoặc tò mò, khiến người nhận hành động mà không suy nghĩ thấu đáo. Trong môi trường doanh nghiệp, một nhân viên bị lừa có thể vô tình tạo cửa ngõ cho kẻ tấn công xâm nhập vào toàn bộ hệ thống công ty, gây ra thiệt hại nghiêm trọng.

Cách nhận biết một phishing email

Dấu hiệu phổ biến của một phishing email

• Người gửi đáng ngờ: Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất của phishing email là địa chỉ người gửi không chính thống. Kẻ tấn công thường sử dụng địa chỉ email có vẻ chính thức nhưng thực tế chỉ là bắt chước, với những thay đổi nhỏ khó nhận ra như "amazon-support@secure-amazon.com" thay vì "@amazon.com" chính thức.
• Lời kêu gọi khẩn cấp: Phishing email thường tạo cảm giác khẩn cấp để khiến nạn nhân hành động vội vàng mà không suy nghĩ kỹ lưỡng. Chúng có thể cảnh báo về vấn đề bảo mật, đe dọa đóng tài khoản, hoặc thông báo về một giao dịch bất thường cần xác minh ngay lập tức.
• Liên kết giả mạo: Đường dẫn trong phishing email thường được ngụy trang để trông giống URL hợp pháp. Tuy nhiên, khi di chuột qua (hover), bạn có thể thấy URL thực sự khác biệt. Kẻ tấn công cũng thường sử dụng dịch vụ rút gọn link để che giấu địa chỉ thực sự.
• Tệp đính kèm độc hại: Phishing email có thể chứa tệp đính kèm có chứa mã độc. Đặc biệt cảnh giác với các tệp có định dạng .exe, .zip, .scr, .js hoặc các tài liệu Microsoft Office (.doc, .xls) yêu cầu bật macro.
• Lỗi chính tả và ngữ pháp: Nhiều phishing email chứa lỗi chính tả, ngữ pháp hoặc cách diễn đạt kỳ lạ. Các tổ chức chuyên nghiệp hiếm khi gửi email có nhiều lỗi như vậy. Đây có thể là dấu hiệu của email được dịch máy hoặc viết bởi người không thành thạo ngôn ngữ.

Phishing email thường tạo cảm giác khẩn cấp để khiến nạn nhân hành động vội vàng mà không suy nghĩ kỹ lưỡng

 Ví dụ thực tế về phishing email

Các hình thức phổ biến của phishing email

Spear phishing - Tấn công nhắm mục tiêu

Không giống như phishing email đại trà được gửi hàng loạt, spear phishing là hình thức tấn công được thiết kế riêng cho từng cá nhân hoặc tổ chức cụ thể. Kẻ tấn công dành thời gian nghiên cứu kỹ về mục tiêu - thu thập thông tin từ mạng xã hội, website công ty, và các nguồn công khai khác để tạo ra email có vẻ chân thực và đáng tin cậy.

Emails spear phishing thường chứa thông tin cá nhân như tên đầy đủ, chức danh công việc, số điện thoại hoặc thậm chí đề cập đến dự án cụ thể mà nạn nhân đang tham gia. Điều này khiến chúng trở nên đặc biệt nguy hiểm và khó phát hiện hơn so với các phishing email thông thường.

Spear phishing là hình thức tấn công được thiết kế riêng cho từng cá nhân hoặc tổ chức cụ thể

Whaling - Nhắm vào cá lớn (lãnh đạo doanh nghiệp)

Whaling là một dạng đặc biệt của spear phishing, nhưng nhắm vào "cá lớn" - các giám đốc điều hành, lãnh đạo cấp cao của tổ chức. Do những đối tượng này thường có quyền truy cập vào thông tin nhạy cảm và hệ thống quan trọng, việc chiếm được tài khoản của họ có thể mang lại giá trị rất lớn cho kẻ tấn công.

Các email whaling thường được thiết kế rất tinh vi, mạo danh các đối tác kinh doanh, luật sư, hoặc thành viên hội đồng quản trị. Chúng có thể liên quan đến các vấn đề pháp lý, thương vụ mua bán, hoặc khủng hoảng quản lý cần sự chú ý ngay lập tức của lãnh đạo.

Clone phishing - Sao chép email hợp lệ

Clone phishing là kỹ thuật mà kẻ tấn công sao chép gần như hoàn toàn một email hợp lệ mà nạn nhân đã từng nhận (như thông báo từ ngân hàng, hóa đơn, xác nhận đơn hàng), nhưng thay thế các liên kết hoặc tệp đính kèm bằng các phiên bản độc hại.

Kẻ tấn công thường giải thích rằng họ đang gửi lại email do "cập nhật" hoặc "sửa lỗi" trong phiên bản trước. Do email mới trông giống hệt phiên bản gốc mà nạn nhân đã nhận và tin tưởng, khả năng họ nhấp vào liên kết hoặc mở tệp đính kèm độc hại sẽ cao hơn.

CEO fraud - Giả danh giám đốc để lừa nhân viên

CEO fraud (hay Business Email Compromise - BEC) là khi kẻ tấn công giả mạo email của CEO hoặc lãnh đạo cấp cao để gửi yêu cầu khẩn cấp tới nhân viên, thường liên quan đến chuyển tiền hoặc cung cấp thông tin nhạy cảm.

Những email này thường tạo cảm giác cực kỳ khẩn cấp và yêu cầu bí mật, nhằm ngăn nhân viên xác minh yêu cầu với người khác. Chúng có thể bắt đầu với câu như "Tôi đang trong một cuộc họp quan trọng và cần bạn giúp gấp" hoặc "Đây là vấn đề tối mật, vui lòng không thảo luận với ai khác".

Bạn đọc tham khảo thêm: 

[A-Z] Nginx là gì? Kiến thức cho người mới bắt đầu (Cập nhật 2025)

Tấn công XSS là gì? Cách nhận biết, phân loại & phòng tránh hiệu quả

Hậu quả khi bị phishing email tấn công

Rủi ro đánh cắp thông tin cá nhân là hậu quả trực tiếp nhất khi trở thành nạn nhân của phishing email. Kẻ tấn công có thể lấy được thông tin nhạy cảm như số CMND/CCCD, địa chỉ, ngày sinh, và thậm chí cả số An sinh xã hội. Những thông tin này có thể được sử dụng để thực hiện hành vi trộm cắp danh tính, mở tài khoản tín dụng mới hoặc nộp đơn vay tiền dưới tên của nạn nhân.

Mất quyền kiểm soát tài khoản là một rủi ro nghiêm trọng khác khi bị phishing email tấn công. Một khi kẻ tấn công có được thông tin đăng nhập, chúng có thể chiếm quyền kiểm soát tài khoản ngân hàng trực tuyến, email cá nhân hoặc doanh nghiệp, và các tài khoản mạng xã hội. Đặc biệt nguy hiểm khi nhiều người sử dụng cùng một mật khẩu cho nhiều tài khoản khác nhau, tạo ra hiệu ứng domino khi một tài khoản bị xâm phạm.

Thiệt hại tài chính có thể rất lớn, từ việc mất tiền trực tiếp trong tài khoản ngân hàng đến những khoản vay không mong muốn. Đối với doanh nghiệp, một cuộc tấn công phishing email thành công có thể dẫn đến thiệt hại hàng trăm triệu hoặc thậm chí hàng tỷ đồng, đặc biệt trong các trường hợp CEO fraud hoặc khi ransomware được cài đặt vào hệ thống công ty.

Ảnh hưởng đến uy tín của doanh nghiệp là hậu quả lâu dài và khó khắc phục nhất. Khi dữ liệu khách hàng bị rò rỉ do nhân viên mắc bẫy phishing email, niềm tin của khách hàng vào doanh nghiệp bị tổn hại nghiêm trọng. Khảo sát cho thấy phần lớn khách hàng sẽ ngừng giao dịch với công ty sau khi biết thông tin cá nhân của họ bị xâm phạm.

Rủi ro đánh cắp thông tin cá nhân là hậu quả trực tiếp nhất khi trở thành nạn nhân của phishing email

Cách phòng tránh phishing email hiệu quả

Cẩn trọng khi nhận email từ người lạ

Luôn giữ thái độ hoài nghi lành mạnh đối với các email không mong đợi, đặc biệt là những email yêu cầu thông tin cá nhân hoặc tài chính. Kiểm tra kỹ địa chỉ email của người gửi và lưu ý rằng kẻ tấn công có thể sử dụng tên miền trông có vẻ hợp pháp nhưng có sự khác biệt nhỏ so với tên miền chính thức. Nếu không chắc chắn, hãy liên hệ trực tiếp với tổ chức được cho là đã gửi email thông qua các kênh chính thức để xác minh.

Kiểm tra kỹ URL trước khi nhấp vào

Trước khi nhấp vào bất kỳ liên kết nào trong email, hãy di chuột qua (hover) để xem URL thực sự. Đảm bảo rằng URL bắt đầu bằng "https://" (có chữ 's' cho secure) và trỏ đến tên miền chính thức. Cảnh giác với các URL có lỗi chính tả nhỏ hoặc các phiên bản biến thể của tên miền chính thức. Tốt nhất là không nhấp vào liên kết trong email mà truy cập trực tiếp vào trang web bằng cách nhập URL vào trình duyệt hoặc sử dụng bookmark đã lưu.

Không tải xuống hoặc mở tệp đính kèm đáng ngờ

Tệp đính kèm trong phishing email thường chứa mã độc có thể lây nhiễm vào máy tính của bạn khi mở. Đặc biệt cảnh giác với các tệp có định dạng có thể thực thi như .exe, .zip, .scr, hoặc các tài liệu có macro. Nếu bạn không mong đợi tệp đính kèm hoặc nó đến từ một nguồn không quen thuộc, đừng tải xuống hoặc mở nó. Sử dụng phần mềm chống virus để quét mọi tệp đính kèm trước khi mở.

Sử dụng xác thực hai yếu tố (2FA)

Xác thực hai yếu tố thêm một lớp bảo vệ cho tài khoản của bạn, ngay cả khi mật khẩu bị đánh cắp. Với 2FA, bạn cần cung cấp một thông tin bổ sung (thường là mã được gửi đến điện thoại hoặc ứng dụng xác thực) ngoài mật khẩu để đăng nhập. Điều này giúp bảo vệ tài khoản của bạn ngay cả khi thông tin đăng nhập bị đánh cắp qua phishing email. Kích hoạt 2FA cho tất cả các dịch vụ quan trọng như email, ngân hàng trực tuyến, và mạng xã hội.

Cập nhật phần mềm bảo mật thường xuyên

Đảm bảo hệ điều hành, trình duyệt web, phần mềm chống virus và tất cả các ứng dụng khác được cập nhật thường xuyên. Các bản cập nhật thường bao gồm các bản vá bảo mật quan trọng giúp bảo vệ chống lại các lỗ hổng mà kẻ tấn công có thể khai thác. Bật tính năng cập nhật tự động khi có thể và phản ứng nhanh với các thông báo cập nhật bảo mật.

Đào tạo nhân viên và cá nhân về an toàn email

Trong môi trường doanh nghiệp, con người thường là mắt xích yếu nhất trong chuỗi bảo mật. Tổ chức các buổi đào tạo thường xuyên về nhận biết phishing email và các mối đe dọa an ninh mạng khác.

Các chương trình đào tạo nên bao gồm ví dụ thực tế và các tình huống giả định để nhân viên có thể thực hành nhận biết và phản ứng với các nỗ lực lừa đảo. Ngoài ra, cân nhắc thực hiện các chiến dịch phishing mô phỏng định kỳ để đánh giá nhận thức của nhân viên.

Các chương trình đào tạo nên bao gồm ví dụ thực tế và các tình huống giả định để nhân viên có thể thực hành

Phải làm gì nếu nhận được hoặc lỡ nhấp vào phishing email?

Báo cáo phishing email cho nhà cung cấp dịch vụ email

Hầu hết các dịch vụ email lớn như Gmail, Outlook hay Yahoo Mail đều có tính năng báo cáo thư rác hoặc lừa đảo. Việc này không chỉ giúp bảo vệ bạn mà còn giúp cải thiện hệ thống lọc thư rác cho mọi người. Ngoài ra, bạn cũng nên báo cáo cho bộ phận IT của công ty (nếu đang sử dụng email công ty) và các cơ quan chức năng có liên quan.

Không nhập thông tin cá nhân vào trang web nghi ngờ

Nếu bạn đã nhấp vào liên kết trong phishing email nhưng chưa nhập thông tin gì, hãy đóng trang web ngay lập tức. Đừng điền bất kỳ biểu mẫu nào hoặc cung cấp thông tin cá nhân, ngay cả khi trang web trông hợp pháp.

Đổi mật khẩu ngay lập tức nếu đã nhập thông tin

Nếu bạn không may đã cung cấp thông tin đăng nhập hoặc mật khẩu, hãy thay đổi mật khẩu cho tài khoản đó và tất cả các tài khoản khác sử dụng mật khẩu tương tự ngay lập tức. Sử dụng mật khẩu mạnh, duy nhất cho mỗi tài khoản và cân nhắc sử dụng trình quản lý mật khẩu.

Kiểm tra tài khoản ngân hàng và email để phát hiện giao dịch bất thường

Sau khi nghi ngờ bị tấn công phishing email, hãy kiểm tra kỹ các tài khoản của bạn để tìm dấu hiệu của hoạt động không được ủy quyền. Báo cáo ngay cho ngân hàng hoặc tổ chức tài chính nếu phát hiện giao dịch đáng ngờ.

Cài đặt phần mềm diệt virus để kiểm tra thiết bị

Nếu đã tải xuống tệp đính kèm hoặc nhấp vào liên kết đáng ngờ, hãy quét toàn bộ hệ thống bằng phần mềm diệt virus cập nhật để phát hiện và loại bỏ phần mềm độc hại. Trong một số trường hợp nghiêm trọng, có thể cần thiết lập lại thiết bị về cài đặt gốc sau khi sao lưu dữ liệu quan trọng.

Khi công nghệ phát triển, các kỹ thuật lừa đảo cũng trở nên tinh vi hơn. Việc hiểu rõ phishing email là gì, cách nhận biết và phòng tránh là yếu tố quan trọng giúp bảo vệ thông tin cá nhân và doanh nghiệp trong thời đại số. Hãy luôn duy trì cảnh giác, không ngừng cập nhật kiến thức về an ninh mạng, và nhớ rằng một chút hoài nghi lành mạnh có thể giúp bạn tránh được nhiều rủi ro tiềm ẩn từ các chiêu trò lừa đảo trực tuyến.